Łagodny rozrost gruczołu krokowego (zwanego też sterczem lub  prostatą), skrót: BPH – od angielskiej nazwy benign prostatic  hiperplasia, charakteryzuje się przerostem elementów gruczołowych i  podścieliska w okołocewkowym obszarze stercza.

BPH jest wynikiem 3 różnych procesów patologicznych:

• Powstania guzków gruczołowych
• Rozlanego powiększenia właściwej strefy przejściowej gruczołu krokowego
• Stopniowego powiększania się guzków gruczołowych

Epidemiologia

Częstość występowania BPH jest duża. Choroba ta dotyczy praktycznie  wszystkich starzejących się mężczyzn. Szacuje się, że schorzenie jest  obecne u około 50% mężczyzn w wieku do 60 lat i u 90% w wieku do 85 lat.
Przyczyny rozwoju BPH

Etiologia łagodnego rozrostu gruczołu krokowego nie jest do końca poznana. Dużą rolę odgrywają tu:

• zaburzenia hormonalne osi podwzgórze-przysadka-jądra-gruczoł krokowy
• niezrównoważona produkcja testosteronu
• niezbalansowane działanie czynników wzrostu

Objawy kliniczne BPH
Najczęstszymi objawami są:

• Częstomocz dzienny i nocny
• Zwężenie strumienia moczu
• Wydłużenie czasu mikcji

Często występują również:

• Gwałtowne parcia na mocz
• Uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza moczowego

Inne objawy:

• Ból lub pieczenie w trakcie oddawania moczu
• Trudności w rozpoczęciu mikcji
• Przerywany strumień moczu
• Oddawanie moczu kroplami
• Krwiomocz
• Kropelkowanie moczu po zakończeniu mikcji
• Zatrzymanie moczu

Zespół objawów składających się na obraz kliniczny łagodnego rozrostu  gruczołu krokowego jest wynikiem oddziaływania trzech bardzo odmiennych  procesów patologicznych:

• Powiększenia gruczołu krokowego (Benign Prostatic Enlargement = BPE)
• Przeszkody podpęcherzowej, czyli wzmożonego napięcia mięśni  gruczolaka, cewki moczowej oraz szyi pęcherza co powoduje utrudniony  odpływ moczu z pęcherza moczowego (Benign Prostatic Obstruction = BPO)
• Dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych (Lower Urinary Tracts Symptoms = LUTS)

Konsekwencją tego jest bardzo różny obraz kliniczny każdego z mężczyzn dotkniętych BPH.

Wymagającym podkreślenia jest fakt, że do całkowitego zatrzymania  moczu może dojść na każdym etapie choroby. Może to być spowodowane  stopniowym narastaniem przeszkody podpęcherzowej lub szybciej  postępującym obrzękiem narządu – najczęściej z powodu przetrzymywania i  zalegania moczu w pęcherzu.

Rozpoznanie BPH

Podstawą diagnostyki i rozpoznania są:

• Wywiad i badanie fizyklane z badaniem palcem przez odbytnicę (badanie per rectum)
• Punktowa ocena objawów towarzysząca chorobom gruczołu krokowego (skala IPSS)
• Badanie ogólne moczu w celu wykrycia krwinkomoczu, krwiomoczu lub zakażenia układu moczowego (ewentualnie posiew moczu)
• Oznaczenie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA) w surowicy krwi
• Oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy krwi celem zdiagnozowania  ewentualnej niewydolności nerek jako następstwa uropatii zaporowej
• Ultrasonografia układu moczowego
• Określenie objętości moczu zalegającego w pęcherzu moczowym po mikcji
• Uroflowmetria, czyli pomiar przepływu moczu przez cewkę w czasie mikcji z określeniem maksymalnego przepływu cewkowego.

Leczenie

Podstawą udanego leczenia BPH jest wybór takiej metody, która zapewni  zmniejszenie dolegliwości związanych z oddawaniem moczu oraz  zmniejszenie stopnia przeszkody podpęcherzowej. Wybrana metoda leczenia  powinna zapobiec uszkodzeniu dróg moczowych oraz poprawić jakość życia  chorego.

W zależności od nasilenia objawów i ich uciążliwości oraz  wpływu na aktywność życiową chorego można wybrać postępowanie  wyczekujące, farmakologiczne lub chirurgiczne.
Dobór rodzaju terapii  zależy przede wszystkim od pacjenta i opiera się na stopniu odczuwania  przez niego dolegliwości. Bardzo ważne jest zachowanie równowagi  pomiędzy korzyściami a ryzykiem związanym z zastosowanym leczeniem.

Należy pamiętać, że nieleczenie BPH może pociągać za sobą poważne konsekwencje, którymi są:

• niewydolność mięśnia wypieracza pęcherza moczowego i zaleganie moczu po mikcji
• uciśnięcie śródściennych odcinków moczowodów z powodu przerostu warstwy mięśniowej pęcherza moczowego
• refluksy pęcherzowo-moczowodowe z poszerzeniem moczowodów oraz układów kielichowo-miedniczkowych
• ścieńczenie miąższu nerkowego i niewydolność nerek
• zakażenia układu moczowego, do których predysponuje zastój moczu
• kamica pęcherza moczowego spowodowana zaburzeniami przepływu moczu

Leczenie farmakologiczne

Podstawową grupą leków są tzw. alfa-blokery, czyli leki blokujące  receptory alfa1-adrenergiczne. Wpływają one relaksująco na mięśnie  gładkie okolicy szyi pęcherza moczowego, tylnej części cewki moczowej  oraz torebki gruczołu krokowego. Są to leki dobrze poznane. Dają szybką i  efektywną poprawę. Alfa-blokery są lekami pierwszego wyboru w leczeniu  BPH.
Inną grupą leków są tzw. inhibitory 5-alfa-reduktazy. Jako jedyne  powodują one zmniejszenie objętości gruczołu krokowego. Nie są jednak  skuteczne u pacjentów bez powiększenia gruczołu krokowego, a także mogą  zaburzać funkcje seksualne.

W leczeniu BPH znajdują również zastosowanie leki z grupy inhibitorów  5-fosfoesterazy (stosowane również w zaburzeniach wzwodu prącia) oraz  leki antycholinergiczne. Często łączy się wyżej wymienione grupy leków  ze sobą, by lepiej kontrolować objawy choroby.

Ostatnia grupą leków  są leki roślinne (fitoterapia). Mają one jednak mniejsze znaczenie, a  ich skuteczność w stosunku do placebo (nie stosowaniu żadnego leczenia)  nie została dotychczas jednoznacznie potwierdzona.

Leczenie operacyjne

W niektórych przypadkach leczenie farmakologiczne staje się  nieskuteczne bądź stopień zaawansowania choroby jest na tyle znaczny, że  należy rozważyć zastosowanie leczenia inwazyjnego: endoskopowego bądź  klasycznej metody otwartej chirurgii.
Metody minimalnie inwazyjne

Do metod minimalnie inwazyjnych zalicza się:

• Techniki z użyciem lasera (EVAP, TUVP)– doprowadza się do martwicy skrzepowej tkanek, a także do ich odparowania lub resekcji.
• Techniki z zastosowaniem ciepła (TUMT, TUNA) – jako źródło ciepła  stosuje się mikrofale, fale o częstotliwości radiowej, ultradźwięki,  ciepłą wodę lub laser śródmiąższowy.
  Metody operacyjne (enoskopowe i otwarta)

Wskazania:

• Brak skuteczności leczenia farmakologicznego
• Duże i/lub stopniowo narastające zaleganie moczu w pęcherzu
• Kamica pęcherza moczowego
• Uchyłki pęcherza moczowego
• Nawracające zakażenia układu moczowego
• Niewydolność nerek
• Nawracający krwiomocz

Przezcewkowa elektroresekcja gruczołu krokowego (TURP)  to metoda endoskopowa, polegająca na wprowadzeniu pętli elektrycznej  przez ujście zewnętrzne cewki moczowej; ten sposób leczenia odbywa się  bez konieczności nacinania skóry. TURP polega na resekcji tkanki  gruczołu krokowego i koagulacji miejsc krwawiących. Obecnie uznaje się  ją za złoty standard w leczeniu BPH. Po wykonaniu zabiegu około 80-85%  chorych odczuwa poprawę.

Powikłania TURP:

• Zatrzymanie moczu i związane z tym dłuższe utrzymywanie cewnika w pęcherzu
• Krwawienie pooperacyjne
• Zwężenie cewki moczowej
• Zwężenie szyi pęcherza
• Zakażenie układu moczowego
• Zespół poresekcyjny będący następstwem hiponatriemii (spadku  stężenia sodu w surowicy krwi) z rozcieńczenia (w przypadku przedostania  się roztworu płuczącego do krwioobiegu)
• Wytrysk wsteczny
• Zaburzenia erekcji

Przezcewkowe nacięcie gruczołu krokowego (TransUrethral Incision of the Prostate = TUIP); metoda stosunkowo  rzadko stosowana. Wskazaniem są nasilone objawy z dolnych dróg moczowych  spowodowane nieznacznym powiększeniem gruczołu krokowego (do 30ml) bez  obecności płata środkowego.

Adenomektomia to załonowe usunięcie gruczolaka z  dostępu przeztorebkowego lub przezpęcherzowego; jest to procedura  wykonywana zwykle u pacjentów z bardzo dużym sterczem, niekwalifikującym  się do TURP. Adenomektomia obarczona jest większym ryzykiem powikłań  wymienionych powyżej i dłuższą hospitalizacją w porownaniu do innych  zabiegów operacyjnych.